اهمیت و ضرورت: با وجود پیشینه تاریخی تمدن ساز سرزمین ایران و تجربه طولانی مناسبات تمدنی با شرق و غرب و همچنین نقش مؤثر ایرانیان در تمدن جهانی از دوره باستان تاکنون، جای خالی نشریه‏ای منسجم و روشمند در زمینه تاریخ تمدن که بطور کلی و فراگیر به آن بپردازد، دیده می‏شود. به عبارت دیگر در کشور ما مجله‏ای با این عنوان و رویکرد به موضوعِ تمدن و تاریخ و نظریه پردازیِ تمدن، وجود ندارد و در خارج از ایران نیز مجله ای با این عنوان منتشر نمی شود. مجلاتی در حوزه تاریخ و تمدن ایران و اسلام وجود دارد، اما پژوهش نامه تاریخ تمدن در صدد است تا علاوه بر توجه به تمدن‏های مهم ایرانی و اسلامی، در دو حوزه‏ی متفاوت و متمایز از دیگر مجلات فعالیت دانشورانه و علمی خود را آغاز کند: نخست توجه به رویکردها و نظریه‏های تمدن که طیف وسیعی از دیدگاههای تاریخی، فلسفی و جامعه شناسانه را در سراسر جهان در بر می‏گیرد و تاکنون جای آنها در مجلات علمی و پژوهشی ایران خالی بوده است. این رویکرد موجب خواهد شد که پژوهش‏گران، استادان و دانشجویان ایرانی به مبانی بحث تمدن ها – اعم از تمدن‏های شرقی و غربی از دوره باستان تاکنون- توجه جدّی تر داشته باشند. دوم پذیرش مقالات و پژوهش‏های مرتبط با تمدن‏های بزرگ جهان و تعاملات میان این تمدن‏ها که بخش مهمی از این تمدن‏ها در طول تاریخ با حوزه تمدن ایرانی در ارتباط گسترده بوده اند.  

فقدان نگاه نظری و تمدنی به تاریخ موجب تداوم مطالعه و پژوهش های سنتی به تاریخ شده است و به ندرت مجله‏ای دیده می‏شود که محل اجتماع پژوهش‏های بین رشته‏ای یا پژوهش‏های همه جانبه‏ی درون رشته ای در این زمینه باشد. این عنوان با توجه به فراگیر بودن مبحث تمدن می تواند چنین امکانی را فراهم آورد.

از سوی دیگر بیش از 90 سال است که تحقیقات تاریخی از چنبره تاریخ کوتاه مدت و صرفاً سیاسی، نظامی خارج شده و با کمک رشته/ گرایشهای دیگرِ علوم انسانی و اجتماعی به لایه های عمیق تر تحولات جوامع پرداخته است.