تقابل آز و خرد در فرهنگ ایران باستان؛ مطالعة موردی: تطبیق شاهنامه با منابع فارسی میانه

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار بخش تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز

2 بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز

10.22099/jchr.2025.52177.1003

چکیده

یکی از اساسی‌ترین جنبه‌های دین زرتشتی تقابل و نبرد نیروهای خیر و شر از آغاز آفرینش بوده است که با پیروزی نهایی نیروهای خیر بر شر به انجام می‌رسد. خرد و آز نیز که هر دو از جمله مفاهیم کهن به شمار می‌آیند، تبدیل به عناصر خیر و شر در این نبرد کیهانی می‌شوند و در مواردی در تقابل با هم قرار می‌گیرند. تقابل آز و خرد در تعدادی از ابیات شاهنامة فردوسی به وضوح دیده می‌شود و می‌توان این تقابل را در متون فارسی میانه و حتی متون مانوی یافت. بنابراین بررسی تطبیقی شاهنامه با منابع فارسی میانه علاوه بر آنکه به درک بهتر این تقابل کمک ‌می‌کند، منجر به شناخت بهتر ما از میزانِ انعکاس آن در شاهنامه به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع فرهنگ، اساطیر و تاریخ ایران باستان می‌شود. ما در این پژوهش، به صورت کتابخانه‌ای تقابل دو عنصر آز و خرد را در شاهنامه بررسی کرده‌ایم و با شواهد موجود از متون قارسی میانه تطبیق داده‌ایم. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ابیاتی از شاهنامه که در آن‌ها آز و خرد در تقابل با هم قرار دارند، با برخی شواهد موجود در متون فارسی میانه هم‌خوان هستند. همچنین با توجه به ماهیت، زبان و منابع متفاوت شاهنامه نسبت به متون مذکور، از این بررسی می‌توان به این نتیجه رسید که آز و خرد و تقابل آن‌ها به تدریج از مرزهای دینی گذر کرده و به عناصری از فرهنگ ایرانیان باستان تبدیل شده بودند؛ شاهنامه نیز نقشی مهم در انتقال برخی از مفاهیم فرهنگی مغفول‌مانده در سایر منابع داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

پژوهشنامه تاریخ تمدن

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 27 خرداد 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار