واژۀ«خرد» در سیر تمدن ایرانی با دگردیسی هایی فراوانی روبه‌رو بوده است. این واژه در متون زرتشتی اهمیتی خاص داشته و تا امروز که به معنی عقل، عقلانیت، اندیشه و.... تثبیت شده، تحولاتی گسترده پشت سر نهاده است. خرد در متون پیش از اسلام، با عقاید آیینی و مقدسِ زرتشتیان گره خورده بود. به باور زرتشتیان، خرد تدبیرِ اهورا مزدا در آفرینش جهان هستی بود، پس از ورود اسلام به ایران، این واژه با آنکه وجهۀ اهورایی خود را حفظ کرد اما دگرگونی‌هایی در مدلول‌هایش رخ داد. بررسی این واژه در متونی چون اوستا، مینویخرد، شاهنامه و دیوان شاعرانی چون رودکی و شهید بلخی ونیز آثاری چون قابوسنامه و کلیله و دمنه می‌توان سیر تطور و دگردیسی مدلولهای این واژه را مشخص کرد و نشان داد که چگونه واژۀ خرد، از اصل اهورایی و مقدس خود فاصله گرفته و در قرن ششم هجریقمری در اثری مانند کلیله و دمنه، مدلولِ مفاهیمی چون زیرکی، حیله‌گری و فریب گشته است. در این دوره، واژۀ خرد و خردمند برخلاف اولین مدلولهای خود، دیگر حتمأ به آن امر مقدس و اهورایی اشاره ندارند، بلکه ابزاری است برای رسیدن به هدف. خردمند نیز، دیگر انسانِ در جست و جوی نیکی و پاکمنشی نیست بلکه کسی است که بتواند با هر دستاویزی به هدف خود دستیابند.
رضازاده, فاطمه و دهقانیان, جواد . (1404). سیر تطور واژۀ«خرد» از اوستا تا کلیله و دمنه. پژوهشنامه تاریخ تمدن, (), -. doi: 10.22099/jchr.2025.52705.1009
MLA
رضازاده, فاطمه , و دهقانیان, جواد . "سیر تطور واژۀ«خرد» از اوستا تا کلیله و دمنه", پژوهشنامه تاریخ تمدن, , , 1404, -. doi: 10.22099/jchr.2025.52705.1009
HARVARD
رضازاده, فاطمه, دهقانیان, جواد. (1404). 'سیر تطور واژۀ«خرد» از اوستا تا کلیله و دمنه', پژوهشنامه تاریخ تمدن, (), pp. -. doi: 10.22099/jchr.2025.52705.1009
CHICAGO
فاطمه رضازاده و جواد دهقانیان, "سیر تطور واژۀ«خرد» از اوستا تا کلیله و دمنه," پژوهشنامه تاریخ تمدن, (1404): -, doi: 10.22099/jchr.2025.52705.1009
VANCOUVER
رضازاده, فاطمه, دهقانیان, جواد. سیر تطور واژۀ«خرد» از اوستا تا کلیله و دمنه. پژوهشنامه تاریخ تمدن, 1404; (): -. doi: 10.22099/jchr.2025.52705.1009
)